კონტროლირებული სადაზღვევოები

ელისო ჯანაშია

პრეზიდენტის მიერ, სადაზღვევოთა მოგების „დაუშვებლად მაღალი მარჟების“ შესახებ გაკეთებული სატელევიზიო განცხადების შემდეგ, რამდენიმე დღეში, კონტროლის პალატამ აღნიშნულ თემაზე შუალედური ანგარიში გამოაქვეყნა: “კონტროლის პალატის აუდიტის წინასწარი მონაცემები საგანგაშოა, რადგან სახელმწიფოს მიერ გამოყოფილი 284 მლნ. ლარიდან სადაზღვევო კომპანიებმა მოსახლეობის მომსახურებაზე აღნიშნული თანხის მხოლოდ 40% -მდე დახარჯეს, რომელიც მოხმარდა დაზღვეულთა მხოლოდ მეხუთედს; კომპანიების მოგების მარჟამ გადააჭარბა 60%-ს, მაშინ როდესაც სადაზღვევო ბიზნესის მომგებიანობის საერთაშორისო პრაქტიკის მსგავსად კერძო დაზღვევაში მოგების მარჟა 4%-ია,“- ვკითხულობთ კონტროლის პალატის ვებგვერდზე, რომელზეც ვეცნობით ასევე განსაკუთრებული საჯარო ინტერესის ნუსხაში მოხვედრილ 2011 წლის 10 პრიორიტეტს, რომელთა შორის, „სახელმწიფო ბიუჯეტის სახსრებით წარმართული ჯანმრთელობის დაზღვევის პროგრამები“ პირველ ადგილზეა.

კონტროლის პალატის ინფორმაციით, აღნიშნული თანხა გადანაწილდა 10 სადაზღვევოზე: „არქიმედეს გლობალ ჯორჯია“, „ალდაგი ბისიაი“, „ჯიპიაი ჰოლდინგი“, „აი სი ჯგუფი“, “იმედი ელ“, „ირაო“, „ვესტი“, „ალფა“, „სახალხო დაზღვევა“, „ქართუ“.

კონტროლის პალატა სახელმწიფოს მხრიდან მკაცრი რეგულირების არარსებობაზე მართალია, საუბრობს და ერთი შეხედვით, გვაფიქრებინებს, რომ ბიუჯეტიდან გამოყოფილი თანხის მიზნობრიობას იკვლევს, თუმცა, თუ კარგად, ჩავუკვირდებით, ადვილი მისახვედრია, რომ ბრალდების მეტი სიმძიმე თავად სადაზღვევოებზე მოდის. ამას მოვლენების შემდგომი განვითარებაც ცხადყოფს.

მაკონტროლებელი სადაზღვევოების მხრიდან თანხების მითვისებაზე, კერძო კომპანიის მოგების მარჟაზე, ხელოვნურად შექმნილ ბარიერებსა და მოქალაქეების მომსახურებაზე დაუსაბუთებელ უარზე აკეთებდა. რამდენიმე დღის შემდეგ, პარლამენტარმა გურამ ჩახვაძემ, „მოამბე+“-ის ეთერში განაცხადა, რომ, სავარაუდოდ, კომპანიების საქმეს პროკურატურა შეისწავლის, რაც, ალბათ, ყველამ იცის საქართველოში რით სრულდება-ხოლმე. როგორც ცნობილია, პროკურატურა კანონდარღვევას იძიებს და არა ეთიკურ ნორმების დარღვევას. ამიტომაც აშკარაა, რომ სადაზღვევოებზე აქცენტების გადატანაში, კვლავ ბიზნესის დაშინებისა და ხელისუფლების მაღალჩინოსანთათვის პასუხისმგებლობის აცილების ნიშნები იკვეთება.

სადაზღვევოების პოზიცია

სადაზღვევოები კონტროლის პალატის ბრალდებას არ იზიარებენ და განსხვავებულ ციფრებს ასახელებენ."კონტროლის პალატის შუალედურ დასკვანს არ ვეთანხმებით. იმედი გვაქვს, მათი საბოლოო დასკვნა რეალურ მონაცემებთან იქნება შესაბამისობაში. ჩვენგან ეროვნულ ბანკს ყოველ კვარტალურად ეგზავნება ფინანსური და სტატისტიკური ანგარიშგება, რომელიც აბსოლუტურად არ შეესაბამება ამ მონაცემს", - აცხადებს კომპანია "აისი ჯგუფის" საზოგადოებასთან ურთიერთობის განყოფილების უფროსი, ირინა შენგელაია(ipn.ge). თითქმის იმავეს აცხადებს კომპანია "იმედი ელი"-ის გენერალური დირექტორის მოადგილე, ლაშა ნიკოლაძე. მისი თქმით, კონტროლის პალატის მიერ გამქვეყნებული მონაცემები არ ემთხვევა მათ რეალურ წმინდა მოგებას.

კომპანია "ჯი პი აი ჰოლდინგის" გენერალურმა დირექტორმა, გიორგი კვირიკაძემ, ანგარიშის გამოქვეყნების მეორე დღესვე გამართულ პრესკონფერენციაზე განაცხადა, რომ კონტროლის პალატის პირველადი დასკვნა ჩრდილს აყენებს ერთ-ერთ ყველაზე წარმატებულ სადაზღვევო რეფორმას და განცხადება იმის შესახებ, რომ უცებ, ერთ დღეს, ყველა კომპანია არკეთილსინდისიერი აღმოჩნდა, ზოგადად, სექტორის განვითარებასა და ხალხის ნდობაზე უარყოფითად მოქმედებს.

ექსპერტი ლადო პაპავა მიიჩნევს, რომ სადაზღვევო სისტემის მიერ ამ თანხების მაქსიმალური გამოყენება შეუძლებელია. „ქვეყანაში არ არსებობს ცნება: რენტაბელობის ზღვრული ნორმა, კანონით არ რეგულირდება მოგების პროცენტი. ამასთანავე თუ ხელშეკრულებაში არ დევს ნორმა, თუ რა პროცენტი უნდა დაწესებულიყო მოგების მარჟად, თუ ეს ნორმა არაა დარღვეული, კანონი არ დარღვეულა. ეს შეიძლება ეთიკური კუთხით მოვთხოვოთ მათ და არა-არამიზნობრივად ხარჯვის“.

წარუმატებელი რეფორმა

#1 რეფორმატორის სიაში მოხვედრილი ქვეყნის ხელისუფლება, მუდმივად ბიზნესის დაწყების გამარტივებაზე საუბრობს, თუმცა, თავისუფალია თუ არა დღეს, ვთქვათ, მართლაცდა „მარტივად“ დაწყებული ბიზნესი, სახელმწიფოსა და მთავრობაში არსებული ჯგუფების გავლენებისგან?

ეს რომ ასე არაა, ამაზე ბოლო პერიოდში სადაზღვევოების ირგვლივ ატეხილი სკანდალიც მოწმობს. დავიწყოთ იქედან, რომ 2006 წელს, სახელმწიფო პროგრამების ფარგლებში, მოსახლეობის ჯანმრთელობის დაზღვევის მიზნით, სახელმწიფომ სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ მყოფი მოსახლეობის დაზღვევა დაიწყო. 2007 წლის 1 ივლისიდან, მათი დაზღვევა კერძო სადაზღვევო კომპანიებს გადაეცათ. დოკუმენტი, რომელიც არეგულირებს სახელმწიფოსა და სადაზღვეოებს შორის აღნიშნული პროგრამის ფარგლებში ურთიერთობას, მთავრობის 2009 წლის 9 დეკემბრის #218 დადგენილებაა, რომლის მიხედვითაც განსაზღვრულია სახელმწიფო პროგრამების ფარგლებში, სადაზღვევო ვაუჩერის პირობები: ბენეფიციარები, დაზღვევის სერვისები, თანხის რაოდენობა, მომსახურების ტარიფები, ვადები, პრემიის ოდენობა და გაადახდის წესი და ა.შ. ამასთან, მთავრობის დადგენილებაში არსადაა მითითებული, მოგების მარჟის ზღვრული განაკვეთი, ანუ ის, რასაც ამჟამად ედავებიან სადაზღვევოებს.

„თუ თავიდანვე არ იყო ხელშეკრულებაში ჩადებული პირობები, რამდენი უნდა დაეხარჯა კომპანიებს დაზღვევაზე და მოგება რამდენი უნდა დარჩენოდა, მათ კანონდარღვევაში ვერ მოვედავებით,“- აცხადებს აუდიტი ირაკლი შავიშვილი.

კონტროლის პალატის ანგარიშის მიხედვით, ბიუჯეტიდან პროგრამით გათვალიწინებული თანხიდან, „სადაზღვევოებმა დახარჯეს 40%, რომელიც მოხმარდა დაზღვეულთა მხოლოდ მეხუთედს მაშინ, როდესაც თანხების დარჩენილი 60% მიითვისეს კომპანიებმა იმის ხარჯზე, რომ ისინი არ მოემსახურნენ პროგრამით მოსარგებლეთა 80%-ს“. სადაზღვევოები ციფრებს უტრირებულს, თუმცა, მიუმართაობის ბევრი ფაქტი მართლაც არსებობს, რასაც სხვადასხვა მიზეზი და ახსნა აქვს. „ველფეარ ფაუნდეიშენის” მიერ 2008 წელს ჩატარებული კვლევით ირკვევა, რომ გამოკითხულთა 84% დაადასტურეს, რომ სადაზღვევო კომპანიებისაგან მათ მიიღეს განმარტება დაზღვევის შესახებ. შესაძლოა, ეს მართლაც ასეც იყოს, რადგან სადაზღვევოების მიერ პოლისის გამოწერამდე ბენეფიციარებს ჯანდაცვის სამინისტროსგან ურიგდებოდათ სადაზღვევო ვაუჩერი და საინფორმაციო ბუკლეტი, ხოლო შემდგომ ყველა სადაზღვევო კომპანია აწვდიდა მათ საკუთარი პოლისის უპირატესობის შესახებ ინფორმაციას, რათა ბენეფიციარს ამის მიხედვით მიეღო გადაწყვეტილება. მაგრამ პრობლემა მაინც მისით სარგებლობა იყო, რასაც ასევე, სხვადასხვა მიზეზი ჰქონდა. პირველ რიგში, დაზღვეულზე გამოყოფილი თანხის სიმწირიდან გამომდინარე, იმის შიშით, რომ სრულყოფილ სამედიცინო სერვისს ვერ მიიღებდნენ, ბევრი ადამიანი ვაუჩერს საერთოდ არ იყენებდა. „გამოკითხულ რესპოდენტთა მხოლოდ ნახევარი აღნიშნავს, რომ სადაზღვევო ვაუჩერით შესაძლებელია საჭირო სამედიცინო დახმარების მიღება, შესაბამისად, 44% აღნიშნავს, რომ ამ ბარათით შეუძლებელია მიიღოს ის სამდიცინო სერვისები, რომელიც მისი ჯანმრთელობისათვის არის აუცილებელი“ (Wefare Faundation, 2008 წ. კვლევის შედეგები)

ამავე კვლევის მიხედვით, ყველაზე მწვავედ აღსაქმელი ბენეფიციართათვის დამატებითი გამოკვლევებისა და მედიკამენტების შესაძენად გაწეული ხარჯებია, რაც საბოლოოდ აისახება მკურნალობის შედეგებზე და ხშირად ხდება მკურნალობაზე უარის თქმის და/ან ბოლომდე ვერმიყვანის მიზეზი. აქედან გამომდინარე, ბენეფიციარები პროგრამის გაუმჯობესების გზებს სადაზღვევო პაკეტის გაფართოებასა და მასში მეტი გამოკვლევისა და მედიკამენტების უფასო ჩართვაში ხედავენ. „ეს გადაწყვეტილება იქნა მიღებული რამდენიმე გავლენიანი ჩინოვნიკის მიერ და ნაკლებად იქნა გათვალისწინებული მრავალი სპეციალისტის, მათ შორის, მმართველი პარტიის წარმომადგენლების თუ რეფორმის უშუალოდ განმახორციელებლების მოსაზრებები“...“ იმაზე უარესი მაინც არ იქნება, რაც გვქონდა, დავიწყოთ და დანარჩენი გამოჩნდება“ - ასეთი იყო ამ პროცესის მიმართ ხელისუფლების დამოკიდებულება“ (Wefare Faundation, 2008 წ. კვლევის შედეგები)

იმავე მოსაზრებას აგრძელებს, ფონდი „ღია საზოგადოება-საქართველო,“ სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ მყოფი მოსახლეობის სამედიცინო დახმარების სახელმწიფო პროგრამის 2007 წ. მონიტორინგის შედეგებში: „სახელმწიფო პროგრამათა უმრავლესობა იგეგმება წინასწარი ეკონომიკური ანალიზისა და გათვლების გარეშე. გადაწყვეტილების მიღება ამა თუ იმ სახელმწიფო პროგრამის დაგეგმვა-აღსრულებაზე, ხშირ შემთხვევაში, პოლიტიკურ ნებაზე უფრო არის დამყარებული, ვიდრე კონკრეტულ ეკონომიკურ ეფექტზე ორიენტირებული.“

ვინ და რატომ უწესებს ბიზნესს მოგების მარჟებს?

კონტროლის პალატის ანგარიშის გამოქვეყნებიდან მეორე დღეს, „ჯიპიაის ჰოლდინგის“ გენერალური დირექტორის, გიორგი კვირიკაძის მიერ გაკეთებული განცხადებით, ოთხი წლის განმავლობაში ”ჯიპიაი ჰოლდინგის” მიერ პროგრამიდან მიღებული შემოსავლიდან (77 117 654 ლ) მოგებამ შეადგინა 5 545 033 ლ, შესაბამისად, მოგების მარჟამ - 7%. მისივე თქმით, მიღებული მოგება მთლიანად მოხმარდება 10 საავადმყოფოს მშენებლობის პროექტს, რომელიც დამატებით, მინიმუმ 20მლნ ლარის მოზიდვას საჭიროებს.

„გასათვალისწინებელია ის ფაქტიც, რომ 2010 წელს სადაზღვევო პრემია, ანუ დაზღვევის საფასური სოციალურ პროგრამაში შემცირდა 27%-ით და შესაბამისად 2011, 2012 წლებში მისაღები შემოსავალიც მნიშვნელვნად მცირდება. ამის მიუხედავად, ჩვენ ავიღეთ უდიდესი პასუხისმგებლობა - ჩავერთეთ ჰოსპიტალური განვითარების პროექტში. მშენებლობა უკვე დაწყებულია - პირველ პაციენტებს საავადმყოფოები 2011 წლის ბოლოს მიიღებენ. ხაზი უნდა გავუსვათ იმ ფაქტს, რომ ტენდერის პირობებით პროგრამიდან მიღებული შემოსავალი ითვალისწინებს საავადმყოფოების მშენებლობის პროექტს - ეს ვალდებულება ჩვენ სწორედ ამ პირობების თანახმად ავიღეთ,”- განაცხადა გიორგი კვირიკაძემ პრესკონფერენციაზე.

სადაზღვევოები სწორედ იმ ვალდებულებებზე საუბრობენ, რომელიც მათ სახელმწიფომ დააკისრა. მთავრობის 2007 წლის, 26 იანვრის #11 დადგენილების თანახმად, სადაზღვევოებს ქვეყნის მასშტაბით, 102 საავადმყოფოდან, 76-ის მშენებლობა დაევალათ. სადაზღვევოების განმარტებით, კონტროლის პალატის მიერ მოგების დათვლისას, სწორედ ეს ფაქტორია გასათვალისწინებელი.

სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ მყოფ მოქალაქეთა დაზღვევის პროგრამის დაკისრებასთან ერთად, ამასთანავე, სახელმწიფომ სადაზღვევოებს საკუთარი ხარჯებით ჰოსპიტალების მშენებლობა დააკისრა. ბუნებრივია, მათ გათვლილი ექნებოდათ რისკები, თუმცა, ხელისუფლებისგან მოსალოდნელი პრობლემის შექმნის შიშით, მათ ამ წამგებიან წინადადების წინააღმდეგ წასვლა სავარაუდოდ ვერ გაბედეს და შეთავაზებულს უპირობოდ დათანხმდნენ. ერთი შეხედვითაც ცხადი ხდება, რომ მათი მხრიდან ეს ნებაყოფლობითი ნაბიჯი არ ყოფილა, რადგან, უცებ, ყველას ერთ დღეს არ შეიძლებოდა თავში მოსვლოდა ჰოსპიტალების მშენებლობისა და ზარალზე წასვლის იდეა, რომლის დაბალანსებასაც რამდენიმე წელი დასჭირდებოდა. მოკლედ, ასეა თუ ისე, ვალდებულებას ვალდებულება დაემატა და კომპანიებს ხარჯი გაეზარდათ. ამით სადაზღვევოებს სახელმწიფომ ჰოსპიტალების მშენებლობისათვის საჭირო სახსრების ბენეფიციართა ხარჯზე გამოზოგვისაკენ, შესაძლოა, თავადაც უბიძგა, რადგან აღნიშნული აქტივობა მართლაც კოლოსალურ ხარჯებთანაა დაკავშირებული. ამის შემდეგ კი, იმავე სახელმწიფო მაკონტროლებელმა მომსახურების გაუწევლობისთვის კომპანიებს პასუხი მოსთხოვა და მოსახლეობის გულის მოსაგებად ყველა დარღვევა თუ დანაშაული მხოლოდ მათ გადააბრალა. ამ მიდგომით სახელმწიფო რისკის ქვეშ დააყენა თავად საავადმყოფოების მშენებლობის პროექტიც. ამასთან, ხელი შეუშალა კომპანიებს შორის ჯანსაღი კონკურენციის პროცესს, რადგან მათ ამით რეგიონებში ექსკლუზივების მოპოვებაში ეხმარება. საავადმყოფოების მშენებლობის შემდეგ, ყველა კომპანიას რეგიონის მოსახლეობის ექსკლუზიურად დაზღვევის საშუალება ეძლევა, რაც ზღუდავს კონკურენციასა და მომხმარებელს სერვისის მიხედვით სასურველი კომპანიის არჩევის უფლებას უსპობს.

სახელმწიფომ, რომელმაც თავის დროზე მიიღო გადაწყვეტილება - გაეცა აღნიშნული თანხები კერძო სადაზღვევოებზე და თავს იწონებდა აღნიშნული პროექტის წარმატებულობით, მხოლოდ მეექვსე წელს განაცხადა, რომ პროგრამამ ვერ იმუშავა. სწორედ ამდენი ხნის მერე ატეხილი აჟიოტაჟი იწვევს ეჭვს, თუმცა, სადაზღვევოების მხრიდან არსებული ხარვეზები სადავო არაა. სადაზღვევოების ერთ-ერთ უმთავრესი დანაშაულად, ზოგიერთები ხელისუფლების თამაშში საერთოდ ჩართვას მიიჩნევენ: „ეს პროექტი თავიდანვე არ იყო მომგებიანი, ამიტომაც არ უნდა ჩართულიყვნენ მასში სადაზღვევოები, თუმცა მოხდა ისე, რომ სწრაფად მოსულ ფულს დახარბდნენ და ისე გამოვიდა, რომ „ქარის მოტანილი, ისევ ქარმა წაიღო.“ ეს იყო წინასარჩევნო პროექტი, - ოღონდ ეს ხალხი დამიზღვიე და არჩევნებში გამამარჯვებინეო და მაშინ გულუხვად გასცა ხელისუფლებამ თანხა, თუმცა, ახლა ცდილობს უკან ამოიღოს“,- აცხადებს ირაკლი შავიშვილი, რომელიც თავისუფალი ბიზნესისა და, ზოგადად, სოლიდარობის არარსებობაზეც მიუთითებს და მიაჩნია, რომ სადაზღვევოებს ხელისუფლების შემოთავაზება არ უნდა მიეღოთ და მსგავს მძიმე დღეში არ აღმოჩნდებოდნენ.